Osteoporoza - problem nie tylko osób starszych

Jest bardzo ważna w profilaktyce i leczeniu osteoporozy, bo opóźnia postępujący z wiekiem proces „gubienia” masy kostnej. Dzieje się tak, ponieważ kości, podobnie jak mięśnie, wzmacniają się, reagując na „nacisk”, czyli kiedy muszą znieść obciążenie większe niż zwykle.

Dzięki aktywności fizycznej wzmacnia się też układ mięśniowy, który podtrzymując szkielet, chroni kości przed deformacją. Najlepsze są ćwiczenia z ciężarkami i siłowe na przyrządach. Wskazany jest tenis, siatkówka, koszykówka, bieganie, pływanie, jazda na rowerze, spacerowanie. Aby ćwiczenia przyniosły efekt, trzeba wykonywać je systematycznie od dziecka.

To nowoczesna metoda badania gęstości kości. Polega na pomiarze ilości promieniowania rentgenowskiego przechodzącego przez badaną kość, a następnie przetworzeniu jej na dane liczbowe (im cieńsze kości, tym więcej przenika przez nie promieni). Wykrywa chorobę, gdy nie daje jeszcze żadnych objawów.

Gdy w okresie menopauzy poziom tych hormonów drastycznie spada, pogarsza się metabolizm witaminy D i wchłanianie wapnia. Jednocześnie zwiększa się w kościach liczba i aktywność komórek, które usuwają starą tkankę kostną (osteoklasty), więc komórki, które w miejscu ubytków tworzą nową tkankę kostną (osteoblasty), nie nadążają z odbudową. Dlatego u kobiet ok. 50. roku życia „gubienie” kości ulega przyspieszeniu. Mądrze dobrana terapia hormonalna może ten proces zahamować. Osteoporozą są szczególnie zagrożone panie, u których menopauza wystąpiła przed 45. rokiem życia.

Lekarz ma do dyspozycji grupy preparatów hamujących proces „gubienia” kości lub pobudzających tworzenie nowej tkanki kostnej (np. bisfosfoniany, kalcytonina, denosumab). Mogą mieć postać tabletek, aerozoli do nosa, zastrzyków dożylnych lub podskórnych. Dobiera się je do wieku i płci, zaawansowania choroby, ogólnego stanu zdrowia. Stosuje się różne dawki i różne schematy leczenia. Zwykle powinny one być przyjmowane wraz ze związkami wapnia oraz witaminą D. Farmakoterapię wspomaga gimnastyka i zdrowa dieta.

Ponad 90 proc. masy kostnej tworzy się do 19. roku życia (osteoblasty wytwarzają więcej tkanki, niż w tym samym czasie niszczą osteoklasty). Stąd stan kości w starszym wieku zależy od tego, jak zostały ukształtowane w młodości. Gdy wzrost kości ustaje, następuje proces dojrzewania szkieletu (przebudowa połączona ze wzrostem gęstości i uwapnieniem tkanki kostnej). Najwyższa masa przypada ok. 30–35 roku życia. Potem zaczyna jej ubywać – najpierw ok. 1 proc. rocznie, z wiekiem proces się nasila.

Aby kości były mocne, trzeba im systematycznie dostarczać wapnia. Głównym źródłem dobrze przyswajalnego pierwiastka jest mleko i jego przetwory. Wapń znajduje się też w sardynkach, soi, ciemnozielonych warzywach, czekoladzie, orzechach, ale organizm wchłania z nich niewielką ilość. Utratę wapnia z moczem zwiększa sól, kofeina, alkohol, białko. Kościom szkodzi cola i zupy w proszku.

Chorobie sprzyja niedobór hormonów płciowych, skłonność rodzinna, szczupła budowa ciała, niedobór wapnia i witaminy D, nadużywanie alkoholu, kawy, palenie papierosów, siedzący tryb życia. Osteoporoza może rozwijać się w następstwie niektórych chorób (nadczynność tarczycy, cukrzyca, przewlekłe zaburzenia przewodu pokarmowego), zażywania leków sterydowych. Częściej chorują panie w wieku menopauzalnym, panowie po 65–70 roku życia. Ale nie ma reguły. Osteoporozę mają też osoby, u których stwierdzono niewiele czynników ryzyka, a ci, którzy według przypuszczeń „powinni” zachorować – miewają twarde kości.

Pod wpływem promieni słonecznych w skórze wytwarzana jest witamina D, niezbędna do prawidłowego wchłaniania wapnia. Aby zwiększyć jej poziom, trzeba chociaż 15 minut dziennie przebywać na słońcu. Z wiekiem zmniejsza się produkcja i wchłanianie witaminy D, dlatego po 50. roku życia zaleca się przyjmowanie jej profilaktycznie (głównie w okresie jesienno-zimowym).

Mamy go w organizmie prawie kilogram i prawie cała jego ilość znajduje się w kościach. Wapń razem z fosforem bierze udział w kształtowaniu i dojrzewaniu szkieletu oraz chroni przed osteoporozą. Jeśli w organizmie jest za mało wapnia, organizm czerpie go z kości. Na skutek tego demineralizują się i stają kruche.

Choroba przez dziesiątki lat nie daje żadnych objawów, systematycznie okradając szkielet z masy kostnej. Dzwonkiem alarmowym jest złamanie kości nadgarstka lub przedramienia przy banalnym uderzeniu albo upadku. W wyniku postępującej choroby na skutek niewielkich urazów dochodzi też do złamań trzonów kręgowych, barku, szyjki kości udowej.