Brak stosownych dokumentów lub procedur staje się szczególnie bolesny w przypadku kontroli Państwowej Inspekcji Pracy (PIP) lub nieszczęśliwego wypadku.
Rodzaje zatrudnienia
Stosowanie, obok pracowniczych stosunków pracy, także niepracowniczych form zatrudnienia umożliwia pracodawcom tzw. swoboda zawierania umów. Jednak z tego powszechnego prawa mogą oni korzystać jedynie w granicach określonych prawem i tzw. zasadami współżycia społecznego.
Granice prawa to przede wszystkim:
- dopuszczalność umawianych świadczeń i sposobu ich uzgadniania – nie można na przykład kontraktować nielegalnych działań czy płacić za wykonawstwo niezgodnymi z prawem świadczeniami, podobnie bezprawne jest zawieranie umów z zastosowaniem niedozwolonych środków, na przykład przymusu lub podstępu,
- właściwe interpretowanie natury podejmowanych zobowiązań – nie można zawierać umowy o cechach umowy o pracę, a stosować do niej zasad umowy zlecenia czy o dzieło w odniesieniu do na przykład potrąceń z wynagrodzenia.
Natomiast tzw. zasady współżycia społecznego to zasady, których źródłem są normy:
- moralne,
- obyczajowe,
- powszechnie akceptowane – wykluczające na przykład wyzyskiwanie trudnego położenia drugiej strony (np. skrajnej niewiedzy, podeszłego wieku, choroby, upośledzenia itp.).
Podwykonawcy
Dopuszczalne jest również, aby za zgodą inwestora, w zakresie ustalonym w umowie, wykonawca powierzył wykonanie określonego rodzaju robót budowlanych wybranym przez siebie podwykonawcom.
Między wykonawcą a podwykonawcą może być zawarta:
- umowa o roboty budowlane, jeżeli jej przedmiotem będzie kompleksowe wykonanie określonego zadania inwestycyjnego, na przykład oczyszczalni ścieków w ramach budowy zakładu przemysłowego,
- umowa o dzieło w innych przypadkach, na wykonanie obiektywnie osiągalnego, z góry określonego dobra materialnego, podlegającego odbiorowi przez zamawiającego (wykonawca dzieła powinien je zrealizować zgodnie z normami technicznymi i zasadami wiedzy budowlanej – cechą charakterystyczną takiej umowy jest, iż o ile nie wynika z niej inaczej, dzieło powinno być wykonane przy użyciu maszyn, narzędzi i materiałów podwykonawcy).
Wybór zawieranego stosunku prawnego – pracowniczego lub niepracowniczego – w zakresie kształtowania praw i obowiązków stron stosunku prawnego (zobowiązaniowego) zależy od woli stron.
Podwykonawca odpowiada nie tylko za swoich pracowników -
robotników budowlanych, lecz również za osoby fizyczne, którym polecił wykonanie prac określonego rodzaju.
Wykroczenie i kara
Niedopuszczalne jest zawieranie pozornych umów cywilnoprawnych w celu obejścia przepisów prawa pracy.
Czy umowa cywilnoprawna jest pozorna, a w istocie stanowi umowę o pracę, łatwo sprawdzić, ponieważ ta ostatnia zakłada:
- osobiste świadczenie pracy na ryzyko zlecającego,
- pracę pod kierownictwem zlecającego, wykonywaną w warunkach stałego nadzoru i podporządkowania,
- wykonywanie zadań w miejscu i czasie wyznaczonych przez zlecającego,
- pracę za wynagrodzeniem niezwiązanym bezpośrednio z jej rezultatami.
Gdy wymienione cechy mają w umowie charakter przeważający – pracodawca naraża się na zarzut pozorowania umowy cywilnoprawnej z robotnikiem budowlanym.
W razie kontroli PIP, w związku z dokonanymi ustaleniami, inspektorzy pracy uprawnieni są do wnoszenia powództw, a za zgodą zainteresowanej osoby – również uczestniczenia w postępowaniu przed sądem pracy o ustalenie istnienia stosunku pracy.
Ponadto zawarcie przez pracodawcę lub inną osobę działającą w jego imieniu umowy cywilnoprawnej w warunkach, w których powinna być zawarta umowa o pracę, mieści się w katalogu wykroczeń przeciwko prawom pracownika i zagrożone jest karą grzywny.
W postępowaniu mandatowym można wymierzyć grzywnę w wysokości do 2000 zł, a w przypadku recydywy – 5000 zł.
Inspektor pracy – zamiast wystawiania mandatu karnego – może skierować wniosek do sądu rejonowego o ukaranie osoby winnej popełnienia wykroczenia grzywną od 1000 do 30.000 zł.
Podstawa prawna:
- ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.).
- ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 ze zm.).
- ustawa z 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz. 395).
Jan M. Pióro, specjalista w zakresie prawa pracy, biegły sądowy w dziedzinie bhp przy Sądzie Okręgowym w Warszawie
Zobacz także:
