Odszkodowanie za wypowiedzenie umowy dzierżawy przez ANR

Rolnicy, po spełnieniu określonych warunków mają możliwość wydzierżawienia nieruchomości z Zasobów Własności Rolnej Skarbu Państwa. Mają wówczas możliwość używania i pobierania pożytków, a jednocześnie są zobowiązani do opłaty określonego czynszu. Wcześniej odpowiedzialna była za to Agencja Nieruchomości Rolnych, aktualnie w jej prawa wszedł Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa jako następca prawny. 

Choć umowa dzierżawy jest regulowana w kodeksie cywilnym, ze względu na specyfikę tego stosunku prawnego w kontekście gruntów rolnych Skarbu Państwa istnieje wiele odstępstw zawartych w szczególnych przepisach. Umowa może być zawarta na czas nieokreślony bądź określony. W tym drugim przypadku jej wypowiedzenie jest możliwe jedynie w ściśle określonych przypadkach. Także treść umowy musi spełniać określone wymagania i nie może zawierać klauzul niedozwolonych. Zarówno Rzecznik Praw Obywatelskich jak i Sąd Najwyższy w wyroku z 7 lipca 2022 r. (INSNc 122/21) zgodnie uznali, że prawo zakazuje wypowiadania umów dzierżawy zawartych na czas oznaczony jeśli decyzja o tym wypowiedzeniu może być jedynie swobodnym uznaniem jednej ze stron umowy. Klauzula zezwalająca na takie wypowiedzenie jest niezgodna z prawem powszechnie obowiązującym a jako taka - nieważna z mocy prawa. 

Jeśli więc w następstwie takiego rozwiązania, rolnikowi została odebrana część dzierżawionej nieruchomości, na podstawie nieważnej klauzuli umownej, a sądy powszechne w swoich wyrokach uwzględnił żądanie Agencji Nieruchomości Rolnych - rolnikowi przysługuje prawo odszkodowania od Skarbu Państwa, za szkody, który w następstwie tego poniósł. 

Wyrok Sądu Najwyższego został wydany na skutek nadzwyczajnej skargi Rzecznika Praw Obywatelskich. Dotyczyła ona rolników, którym Agencja Nieruchomości Rolnych wypowiedziała umowę dzierżawy. 

Zgodnie z zawartą umową, miała możliwość bez uzasadnienie i bez spełniania żadnych warunków wypowiedzenie umowy dzierżawy w odniesieniu do 20% nieruchomości. Sądy powszechne uznały jej roszczenie, rolnicy zostali zobowiązani do wydania ziemi. W konsekwencji musieli ograniczyć swoją hodowlę krów, ponieważ stracili bazę paszową. Utracili tym samym także przychody z mleka i inne związane ze swoją działalnością. Sądy powszechne nie zwróciły uwagi na fakt, że zapis umowny zezwalający na wypowiedzenie umowy dzierżawy zawartej na czas oznaczony, pozwalał na swobodne podjęcie decyzji o tym ANR, bez żadnych warunków. Biorąc pod uwagę ogólnie obowiązujące przepisy - stał więc w sprzeczności z powszechnie obowiązującym prawem, a zatem był nieważny z mocy prawa. 

Wyrok Sądu Najwyższego otwiera rolnikom drogę od uzyskania odszkodowania od Skarbu Państwa.