Biorąc pod uwagę podstawę prawną, wyróżniamy trzy rodzaje małżeńskich ustrojów majątkowych:
- ustawowy,
- umowny,
- przymusowy.
Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje ustawowy ustrój majątkowy. Trwa do chwili jego ustania lub do czasu zawarcia umowy majątkowej małżeńskiej wprowadzającej rozdzielność majątkową.
Umowny ustrój majątkowy oparty jest natomiast na umowie zawartej pomiędzy małżonkami (lub osobami, które mają dopiero wstąpić w związek małżeński) - intercyzie.
Ustrój przymusowy powstaje w przypadku wystąpienia zdarzeń innych niż zawarcie małżeństwa (np. orzeczenie separacji, ogłoszenie upadłości jednego z małżonków, ubezwłasnowolnienie, czy zniesienie wspólności majątkowej małżeńskiej na mocy orzeczenia sądowego).
Ze względu na treść ustroju wyodrębnia się natomiast:
- wspólność majątkową (wynikającą z ustawy lub z umowy) oraz
- rozdzielność majątkową.
Wspólność majątkowa wynikająca z ustawy powstaje z chwilą zawarcia związku małżeńskiego i trwa do chwili jego ustania.
Wspólność majątkowa wynikająca z umowy powstaje z chwilą zawarcia umowy pomiędzy małżonkami lub osobami będącymi jeszcze przed zawarciem małżeństwa. Umowa taka musi być zawarta w formie aktu notarialnego. Może być ona zmieniona albo rozwiązana. W razie jej rozwiązania w czasie trwania małżeństwa, powstaje między małżonkami wspólność ustawowa, chyba że strony postanowiły inaczej.
